Wél een leuke tante

Carolina Konijn was 38 toen ze ongewenst zwanger werd. Van een man die pertinent geen kinderen wilde, en met wie zij geen relatie wilde. De keuze voor een abortus was vreselijk moeilijk. ‘Het was de eerste, en misschien wel de enige zwangerschap die ik zou meemaken.’ Maar het gevoel: ik wil dit niet alleen, gaf de doorslag. ‘Ik wilde de lusten en de lasten delen. En ik wilde dat mijn kind ook door de vader gewenst zou zijn.’

Pas na de ingreep voelde ze hoezeer ze naar een gezin verlangde. Tot dan toe had ze altijd gedacht: dat komt nog. Na haar studie was ze naar Lanzarote vertrokken, het avontuur tegemoet. ‘Ik dacht: als ik straks man en kinderen heb, kan dat niet meer.’ Ze zou een half jaar blijven, het werden er negen. Bij terugkomst in Nederland overleed haar vader, ze begon een nieuwe studie, was een tijd overspannen. ‘Een gezin was niet mijn focus. Dat gezin komt nog wel, dacht ik steeds. Je hoorde toen nog niet zoveel over hoe je vruchtbaarheid afneemt na je 35e.’

Na haar abortus stortte ze zich op de datingmarkt. Tevergeefs. Schreef zich in voor donorzaad in bij een fertiliteitskliniek, ‘voor de zekerheid’. Om op het laatste moment nogmaals te beslissen: ik wil het niet alleen.
Nu is Carolina 49. Ze woont alleen in een galerijflat in Soest, waar ze ook haar praktijk als hypnotherapeut heeft. Ze heeft verdriet gehad, zegt ze, geen spijt. ‘Als ik spijt had, zou ik mijn keuze terug willen draaien. Ik heb de mogelijkheden heel bewust bewandeld. En ongewenst kinderloos zijn is het resultaat. Sinds een paar jaar ben ik niet meer bezig met hoe het anders had kunnen lopen. Ik sta hier en nu in dit leven.’

Ze schreef zich in voor donorzaad in bij een fertiliteitskliniek, ‘voor de zekerheid’. Om op het laatste moment nogmaals te beslissen: ik wil het niet alleen.

Hoe particulier Carolina’s verhaal misschien mag klinken, de uitkomst is dat niet. Een op de vijf vrouwen in Nederland is kinderloos, twee keer zoveel als in de jaren ’30 en ’40. Van de hoogopgeleide vrouwen wordt zelfs een kwart geen moeder. Bij een deel van de vrouwen heeft de kinderloosheid een medische oorzaak, bij hun partner of henzelf. Anderen hebben geen kinderwens. En dan zijn er singles als Carolina, die wel een kind willen, maar niet zonder partner.

Voor die laatste groep is weinig begrip, vindt de Amerikaanse schrijfster en onderneemster Melanie Notkin (45). In Otherhood - Modern Women Finding a New Kind of Happiness beschrijft ze de reacties die zij en haar single vriendinnen krijgen als ze over hun kinderwens beginnen. ‘Dan doe je het toch alleen?’ is een veelgehoorde. ‘Neem een kroegbaby.’ Of ‘heb je je eitjes dan niet laten invriezen?’ Die laatste procedure was nauwelijks bekend en peperduur, toen het voor Notkin had kunnen werken. Maar los daarvan: ze wilde geen medische molen in. Ze wilde, net als haar moeder, een huwelijk en een gezin.

In een tijd waarin niets meer aan het lot wordt overgelaten, schrijft Notkin, wordt dat traditionele verlangen als zwak, ja zelfs antifeministisch gezien. En dat kan nooit de bedoeling van het feminisme zijn geweest, vertelt ze via Skype vanuit New York.

‘Betty Friedan wilde het met De mystieke vrouw nooit doen voorkomen als of-of: huwelijk en kinderen óf carrière en onafhankelijkheid. Zij bedoelde: blijf niet in een slecht huwelijk zitten omdat je ongelijk betaald wordt.’ Waarom die boodschap zo anders uitgelegd is? ‘De vrouwen die luid riepen dat ze geen man nodig hadden, zijn het meest gehoord.’

‘Betty Friedan wilde het met De mystieke vrouw nooit doen voorkomen als of-of: huwelijk en kinderen óf carrière en onafhankelijkheid.’

Voor wie zich niet stoort aan het Sex and The City-decor (Notkin en haar vriendinnen zitten voortdurend in dure cocktailbars te klagen over mannen die niet eens een restaurant kunnen uitzoeken) biedt Otherhood een verfrissend perspectief op het single bestaan. Notkin blijft ver weg van de happy single-clichés, maar treedt evenmin in de defaitistische voetsporen van stadgenoot Lori Gottlieb (Marry Him! The Case for Settling for Mister Good Enough). Zij schetst een leven vol verlangen en verdriet, waar ze door de jaren heen steeds beter mee om leert gaan.

Want het klinkt passief: wachten op de ware. Maar volgens Notkin schuilt er juist kracht in. ‘Sommige mensen zeggen dat ik niet genoeg mijn best heb gedaan, dat ik meer compromissen had moeten sluiten – waarschijnlijk omdat zij dat zelf hebben gedaan. Weer anderen zeggen: laat die liefde zitten, zet je kinderwens voorop. Maar de man aan wie ik me wil verbinden, verdient mijn oprechte liefde. Ik zit natuurlijk niet thuis te wachten tot hij opeens voor mijn deur staat: ik vraag rond in mijn omgeving, ga naar feestjes. Ik droom nog steeds van de dag dat ik hem ontmoet. Maar ondertussen ga ik niet met de verkeerde man in zee.’

Volgens Notkin schuilt er juist kracht in wachten op de ware. ‘De man aan wie ik me wil verbinden, verdient mijn oprechte liefde.’

Die keuzevrijheid heeft Notkin te danken aan haar financiële onafhankelijkheid, zegt ze. ‘De generatie van mijn moeder trouwde direct vanuit het ouderlijk huis, en konden hoogstens werken als secretaresse of verpleegster. Zij konden niet uit het leven halen wat ik eruit haal.’ Tegelijk leidt die carrière tot het misverstand dat kinderloze vrouwen slechts geïnteresseerd zouden zijn in hun plek op de maatschappelijke ladder. ‘Alsof mannen ooit “carrièremannen” worden genoemd. In de publieke opinie hoeven zij nooit te kiezen tussen werk of een gezin.’

Een ander misverstand dat nodig moest worden rechtgezet: kinderloze vrouwen zouden niet van kinderen houden. Daartoe introduceerde Notkin de term PANK: Professional, Auntie, No Kids. Van huis uit marketeer, wilde ze de speelgoedmarkt wijzen op deze doelgroep. ‘Ik ben dol op mijn neefjes en nichtjes en ik wil geld aan ze uitgeven. Toen ik nadacht over de 23 miljoen kinderloze vrouwen in Amerika, veelal hoogopgeleid en goed verdienend, zag ik een gat in de markt.’ Het resultaat was het ‘lifestyle brand’ SavvyAuntie, bestaande uit een boek, een Facebookpagina met bijna 100.000 likes, en een online community. Vrouwen zoeken er cadeautjes voor hun neefjes, nichtjes, buur- en peetkinderen uit – want een PANK is niet per se de biologische tante. Ze bestellen er ‘Proud to be a PANK’-stickers en vieren hun jaarlijkse Auntie’s Day. En ze bespreken er dingen als: ‘Hoe voelen jullie je op Moederdag?’ en ‘Wat antwoord jij als kinderen vragen waarom je niet getrouwd bent?’

In de online community bestellen kinderloze vrouwen ‘Proud to be a PANK’-stickers en vieren ze hun jaarlijkse Auntie’s Day

Ongewenst kinderloze vrouwen uitroepen tot PANK lost hun existentiële verdriet niet op, benadrukt Notkin. ‘Wat ik ermee wil zeggen is: je moederlijke eigenschappen worden gezien en erkend. Je maakt deel uit van een groep waar ook Oprah Winfrey en Moeder Teresa toe behoren. En kijk eens wat die voor kinderen hebben betekend.’

Zo’n groepsidentiteit zou ook in Nederland iets veranderen aan de manier waarop er over kinderloze vrouwen wordt gepraat, denkt Christien Bok (44).‘Ik heb me lang alleen gevoeld met mijn verdriet. Pas toen ik om me heen ging kijken, zag ik zó twintig vrouwen die in hetzelfde schuitje zaten – met of zonder relatie. Het is eigenlijk gek dat dat geen onderwerp van gesprek is.’

In haar zonnige woning in het Utrechtse Lombok opent ze de kast onder het trapgat. ‘Als kinderen hier binnenkomen, lopen ze mij straal voorbij, recht op die kast af.’ Er verschijnt een mand vol speelgoed op de tafel. Of beter: dingen die als speelgoed kunnen dienen, want ‘overdaad schaadt’, vindt Christien. Een backgammonspel, dobbelstenen, jongleerballetjes. En natuurlijk de ‘gouden’ medailles voor kinderen die het wedstrijdje ‘wie het hardst van de ene naar de andere kant van de kamer kan rennen’ winnen.

Bindingsangst, domme pech, wat het ook was: er kwam maar geen man in Christiens leven. En alleen een kind op de wereld zetten, ‘dat voelde voor mij als egocentrisch. Terwijl ik het heel knap vind als andere vrouwen het doen.’ Toen de eerste zwangerschappen zich in haar vriendenkring aandienden, had ze het gevoel: hier scheiden onze wegen. ‘Zonder kinderen kun je lekker je eigen gang gaan, dacht ik steeds. Ik bouwde nauwelijks een band op met de kinderen van mijn vriendinnen. Later besefte ik dat ik jaloers op hen was. Een lelijke emotie vond ik dat. Maar toen ik dat eenmaal had erkend, kon ik mezelf ook toestaan om ongelimiteerd van hun kinderen te houden.’

‘Ik besefte dat ik jaloers op de kinderen van mijn vriendinnen was. Toen ik dat eenmaal had erkend, kon ik mezelf ook toestaan om ongelimiteerd van hun kinderen te houden.’

Ze somt op: er is Joost, wiens vader stierf toen hij anderhalf was. Christien paste op hem, in een ploegendienst met andere vrienden. ‘Hij is nu 16 en we komen nog steeds op zijn verjaardag.’ Meia en Juno zijn haar peetkinderen. ‘We dansen op Doe Maar en ik lees ze voor in bed.’ Dan heb je Suus, Maxime, en Charlie natuurlijk. Galen, geadopteerd uit Kenia. De zusjes Hester, Noortje en Saartje, ‘die is nu 12, en ik vrees de dag dat ze niet meer aan komt rennen in mijn armen.’

Zoveel kinderen spelen een rol in haar leven. Maar gevraagd naar wat zij voor hen betekent, aarzelt Christien. ‘Ik zal mijn rol niet snel opeisen; ik zie het als iets dat me toevalt.’ Hardop denkend: ‘Ik weet niet waarom ik er niet meer moeite voor doe. Als je bedenkt hoeveel meer tijd, energie en geld kinderloze vrouwen hebben dan moeders – en hoe weinig gebruik daarvan wordt gemaakt. Laatst kwam het ter sprake aan tafel bij vrienden. Hun dochter spaarde voor een reis naar Amerika. Ik stik van het geld, wat moet ik ermee? Maar als ik haar ticket zou betalen, zou dat gedoe opleveren. Tussen vrienden bestaat een soort emotionele bankrekening, waarin je niet afhankelijk van elkaar mag zijn. Ik vraag me wel eens af waarom we onszelf dat opleggen.’

‘Als je bedenkt hoeveel meer tijd, energie en geld kinderloze vrouwen hebben dan moeders – en hoe weinig gebruik daarvan wordt gemaakt.’

Ook hypnotherapeut Carolina Konijn erkent dat de kinderloze vrouw, met name de kinderloze single, weinig zichtbaar is. Naar aanleiding van haar eigen ervaring begon zij workshops voor deze groep, in eerste instantie in haar huiskamer. Ze geeft de vrouwen opdrachten om hun verlies bespreekbaar te maken. Laat ze een plakboek maken van het leven dat ze voor zich hadden gezien. ‘Pas als de ergste pijn is verwerkt, kunnen ze kijken naar alternatieve invullingen van het moederschap. Voor sommigen is dat werken met kinderen, anderen zorgen voor een pleegkind. Het hóeft niet. Maar het kan helpen.’

Hoe is met haar eigen PANK Power gesteld? Toen ze klein waren, paste ze op haar neefjes en nichtje, van wie ze nog steeds geen verjaardag mist. Ze schuift regelmatig aan bij het gezin van haar zus, die in de buurt woont. En op haar eigen verjaardag gaan ze met zijn allen bowlen, een traditie die niemand wil missen. ‘Ik kan ze wel bij mij thuis uitnodigen, maar ik heb hier geen Gameboy en Nintendo. En het moet toch ook leuk zijn voor de kinderen.’ Maar misschien kan ze haar moederlijke kant wel het best kwijt in haar praktijk. Want ‘moeder zijn is ook: kennis overdragen, iets doorgeven. Dat doe ik voor deze single vrouwen, omdat er voor hen weinig aanbod is.’